Jak wygląda podział majątku pomiędzy małżonkami w przypadku posiadania kredytu, hipotek, kupna samochodu na pół?
Zgodnie z art. 43 § 1 k.r. o. oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Wskazany artykuł tworzy zasadę równych udziałów. Małżonkowie w czasie trwania małżeństwa tworzą majątek wspólny, do którego mają równe prawa o charakterze nierozdzielnym (niesamodzielnym). W czasie istnienia majątku wspólnego udział każdego z małżonków w majątku wspólnym jest bezułamkowy (jest to zatem wspólność bezudziałowa).
Po ustaniu wspólności nie ma już majątku wspólnego, natomiast w skład majątków, należących do każdego małżonków, wchodzą udziały we wszystkich przedmiotach, które w czasie wspólności tworzyły majątek wspólny. Udziały posiadają postać ułamkowej wartości. Zasadą jest, iż udziały są równe.
Orzecznictwo podkreśla zasadę równych udziałów w odniesieniu do czasu po ustaniu wspólności. Zasada ta odpowiada normalnemu układowi stosunków wzajemnych w małżeństwie, a jednocześnie potwierdza fakt, iż majątek jest owocem wspólnych starań obojga małżonków, niezależnie od tego, w jakiej postaci przyczyniają się do niego.
Przepis art. 43 § 2 k.r.o. wskazuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów, które muszą wystąpić łącznie, a mianowicie ważne powody oraz różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego. Są to ważne powody i Różny stopień przyczynienia się do powstania majątku.
Ważny powód może stanowić zachowanie małżonka, powodujące obniżenie wartości majątku wspólnego, w porównaniu do tej, która wystąpiłaby, gdyby postępował właściwie. Ustawodawcy chodzi o zachowania nieprawidłowa, rażące bądź po prostu uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększenia majątku wspólnego mimo posiadania atrybutów zdrowia i zdolności zarobkowej. Również brak staranności w zachowaniu dotychczasowego majątku spełnia kryteria ważnego powodu. Ważnym powodem mogą jednak wyłącznie okoliczności mające charakter majątkowy (wina rozkładu pożycia nie jest bez znaczenia, ale w żadnym razie nie może być samodzielną przesłanką odstąpienia od zasad k.r.o.). Przykładowo chodzi o takie okoliczności jak: alkoholizm, narkomania, uzależnienie od hazardu, rażące lub uporczywe naruszanie obowiązków rodzinnych
Jeśli chodzi o różny stopień przyczynienia się do powstania majątku, to na łażonku wnoszącym o ustalenie nierównych udziałów spoczywa ciężar dowodu, że stopień jego przyczynienia się był większy. Przesłanka ta dotyczy stanu rzeczy, a nie kwalifikacji zachowania się małżonka.
Podstawą ustalenia udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się może być okoliczność: uporczywego bądź rażącego nie przyczyniania się do majątku, mimo posiadania możliwości i zdolności zarobkowych. Dodatkowo należy udowodnić przed różnicę w przyczynieniu się. Przesłanka nierównego przyczynienia nie dotyczy zatem każdej faktycznej nierówności przyczynienia się do powstałego majątku, ale tylko takich sytuacji, kiedy małżonek w sposób rażący bądź uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku, wbrew posiadanym siłom i możliwościom. Zwraca się uwagę na stosowanie zasady zawinienia.
W przypadku przedmiotów nabytych w drodze darowizny lub dziedziczenia, należy stwierdzić, iż wzrost udziału w majątku wspólnym wynikający z darowizny lub dziedziczenia ze strony rodziny jednego małżonka uznać należy za postać jego przyczynienia się do zwiększenia się tego majątku.
Sąd ma również obowiązek uwzględnienia nakładu osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci oraz we wspólnym gospodarstwie domowym.
Uprawnienie do żądania ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym nie ma charakteru roszczenia majątkowego i w związku z tym nie ulega przedawnieniu.
Ugruntowany jest pogląd, że wniosek o ustalenie nierównych udziałów należy zgłosić w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. W postępowaniu apelacyjnym nie można żądać ustalenia nierównych udziałów w sprawie o podział majątku wspólnego, jeżeli przed sądem pierwszej instancji takie żądanie nie było zgłoszone.
Jeśli chodzi o sam podział, to można go dokonać w dwojaki sposób: w drodze umowy bądź na podstawie orzeczenia sądowego (art. 1037 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.).
Forma umowy jest dowolna o ile w skład majątku nie wchodzi nieruchomość. W przeciwnym razie wymagana jest forma aktu notarialnego. Również to czy podziałem ma być objęta całość czy część majątku zależy od stron. Przeważa pogląd, iż małżonkowie przy podziale majątku nie mogą ustalić nierównych udziałów. Przy podziale majątku nie wyklucza się jednak możliwości czynienia darowizn na rzecz współmałżonka. Umowa o podziale majątku podlega swobodzie umów.
Odmienna sytuacja zachodzi w razie, gdy strony wniosły zniesienie współwłasności przez sąd rejonowy w postępowaniu nieprocesowym. Sąd orzeka nie tylko o samym podziale, ale także roszczeniach z tytułu spłaty długu jednego z małżonków z majątku wspólnego, o żądaniu ustalenia nierównych udziałów, o żądaniu zwrotu nakładów na majątek odrębny bądź na majątek wspólny. Sądowy podział, w przeciwieństwie do umownego, co do zasady obejmuje cały majątek wspólny.
Po ustaniu wspólności małżonkowie nadal ponoszą współodpowiedzialność za zobowiązania, których są stroną bądź z tytułu dokonanej przez nich czynności prawnej (wspólnie zawartej umowy), bądź z tytułu solidarnej odpowiedzialności (zobowiązania zaciągnięte dla zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny. Małżonkowie odpowiadają na ogólnych regułach unormowanych w kodeksie cywilnym.
Zgodnie z powyższym w razie zaciągnięcia wspólnego kredytu na samochód, który po ustaniu wspólności stał się współwłasnością, byli małżonkowie odpowiadają solidarnie.
Podobnie jest z zaciągnięciem kredytu hipotecznego. Każdy z byłych małżonków po ustaniu małżeństwa jest solidarnie odpowiedzialny za spłatę kredytu. Niedopuszczalne jest bowiem pokrzywdzenie osób trzecich w skutek zmiany wewnętrznej relacji między małżonkami.
Wskazuje się, iż przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmierzające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym. W związku z powyższym sam fakt obciążenia rzeczy sąd powinien uwzględnić przy podziale.