Encefalopatia Wernickiego jest w Polsce rzadko spotykana, rzadko bowiem spotkać można pełny zespół awitaminozy B. Natomiast trwająca
przez wiele lat hipowitaminoza B jest zjawiskiem u alkoholików masowym i ona to wydaje się być przyczyną m.in. zaników mózgu u alkoholików.
— Zaburzenia układu wegetatywnego w przebiegu alkoholizmu występują pod różnymi postaciami. Najbardziej rzucające się w oczy są zaburzenia naczyniowo-ruchowe. O ile przy jednorazowym użyciu alkoholu występuje rozszerzenie naczyń skóry przemijające, to przy przewlekłym alkoholizowaniu się rozszerzenie to jest również przewlekłe, a ponadto następuje zwężenie naczyń krwionośnych narządów wewnętrznych. Innym zaburzeniem w alkoholizmie przewlekłym jest chwiejność układu wegetatywnego. Wzmaga się znacznie czynność wydzielnicza gruczołów potowych, występują zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, jak nudności, biegunki.
— Zapalenie wielonerwowe występuje w zatruciu przewlekłym, zwłaszcza na skutek nadużywania stężonego alkoholu w wódce, likierach. Stwierdzono, że kobiety nadużywające alkoholu są bardziej skłonne do zapadania na tę chorobę.
Nieznaczna stosunkowo liczba przypadków zapalenia wielonerwowego wobec wielkiej liczby ludzi nadużywających alkoholu przemawia za tym, że oprócz alkoholu na wystąpienie tej choroby zadziałać musi jakiś czynnik dodatkowy. Według współczesnych poglądów czynnikiem tym są zaburzenia w przyswajaniu witaminy B. Zapalenie wielonerwowe rzadko występuje u alkoholików w postaci ostrej. Najczęściej choroba ta rozwija się w sposób podostry, a nawet przewlekły — w ciągu kilku tygodni, a nawet miesięcy.
Zwiastunami schorzenia są zwykle zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Następnie chorzy odczuwają bóle w kończynach i wykazują tkliwość uciskową mięśni, głównie łydek. Rankami zjawia się drżenie rąk, osłabienie i bezwład ruchów, niedowład kończyn dolnych. Objawy te początkowo ustępują w ciągu dnia, zwłaszcza po użyciu alkoholu. W dalszym przebiegu choroby przeważać mogą zaburzenia czuciowe, polegające na bólach rwących lub miażdżących, pojawi się również niedowład mięśni i bezwład ruchów. Wreszcie zjawiają się typowe zaburzenia naczyniowo-ruchowe: sinica, ziębnięcie, obrzęk kończyn. Niedowład występuje w pierwszym rzędzie w kończynach dolnych, a dopiero później — i nie zawsze — w kończynach górnych. Czasem występują też porażenia nerwów czaszkowych: nerwu trójdzielnego, nerwu słuchowego.
Jednoznaczny podział chorób psychicznych wywołanych przez alkohol nie jest łatwy do przeprowadzenia ze względu na brak wspólnych kryteriów. Zwykle, jako choroby psychiczne o etiologii alkoholowej wymieniane są:
— majaczenie alkoholowe (delirium tremens — biała gorączka),
— halucynoza alkoholowa,
— alkoholowy obłęd zazdrości.
Niektórzy autorzy wśród tej grupy chorób wymieniają ponadto:
— padaczkę alkoholową,
— depresję alkoholową.
W zasadzie należałoby mówić łącznie o chorobach układu nerwowego wywołanych toksycznym działaniem alkoholu, ale ze względów dydaktycznych i praktycznych-leczniczych stosuje się podział na choroby psychiczne i choroby neurologiczne o etiologii alkoholowej. Tym niemniej u każdego pacjenta dotkniętego psychozą alkoholową znaleźć można — przynajmniej w pewnym okresie choroby — zmiany neurologiczne o tej samej etiologii.
O zaliczeniu do tej, a nie innej, grupy schorzeń decyduje przewaga objawów psychopatologicznych czy neurologicznych.
Majaczenie alkoholowe (delirium tremens — biała gorączka) jest najczęściej występującą chorobą psychiczną wywołaną przez alkohol. W grupie psychoz alkoholowych stanowi 20% przypadków.
Znamienne jest, że psychoza występuje bardzo często po 2—3 dniach od momentu przerwania picia. Wielokrotnie u pacjentów umieszczonych na oddziałach szpitalnych czy też u osób zatrzymanych w areszcie — a więc nagle pozbawionych alkoholu obserwuje się wystąpienie objawów delirium. Stąd też bierze się bardzo często spotykany pogląd, że nie nadmierne picie, ale przerwanie picia spowodowało chorobę. Przekonanie takie może znacznie utrudnić prowadzenie psychoterapii.
Do wystąpienia delirium tremens — poza ostrym opilstwem — konieczne jest równoczesne zadziałanie innego bodźca szkodliwego jak np. zapalenie płuc, nieżyt przewodu pokarmowego, złamanie kości itp.
Przebieg i objawy. Delirium tremens może się rozpoczynać bądź ostro nagle w ciągu kilku godzin, bądź też okresem tzw. zwiastunów. Okres zwiastunów trwać może od kilku dni do kilku tygodni. W okresie tym pacjenci czują się prawie normalnie w ciągu dnia, natomiast wieczorem ogarnia ich nieokreślony lęk, nieuzasadniony niepokój, stają się nadmiernie pobudliwi, na każdy bodziec reagują bardzo gwałtownie, przy czym reakcja ich jest również wywołana lękiem. Pacjenci tacy skarżą się na zaburzenia snu, a czasem wręcz na całkowitą bezsenność. Często w tym okresie pojawiają się również sny o treści koszmarnej.
Objawy te stopniowo nasilają się, aż wreszcie którejś nocy rozwija się pełny obraz majaczenia alkoholowego. Przy ostrym początku choroby wszystkie wyżej opisane objawy pojawiają się w ciągu kilku godzin.
Wygląd i zachowanie pacjenta w stanie delirium tremens jest na tyle charakterystyczne, że najczęściej rozpoznanie postawić można już po kilkuminutowym badaniu i obserwacji pacjenta. Są to:
• Zaburzenia orientacji co do miejsca, czasu i sytuacji, przy zachowaniu orientacji co do własnej osoby.
• Iluzje — pacjentowi patrzącemu na obraz wydaje się, że człowiek przedstawiony na obrazie śmieje się z niego, robi do niego dziwne miny; stojąca na stole szklanka przybiera kształt dziwnego zwierzęcia, plama na podłodze wydaje się pełzać.