W jakich sytuacjach jest dostępna wsteczna rozdzielność majątkowa?
Ustrój wspólności majątkowej jest ustrojem preferowanym przez Ustawodawcę. Taki stan rzeczy sprzyja pewności obrotu prawnego i chroni osoby trzecie. Z tego powodu zniesienie ustawowego ustroju majątkowego możliwe jest w sytuacjach wyjątkowych.
Zgodnie z art. 52 k.r.o. ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać każdy z małżonków, jeśli przyświecają mu ważne powody. Ważnymi powodami w rozumieniu ustawy są wyłącznie powody majątkowe. Chodzi o taki okoliczności, jak: małżonkowie żyją w rozłączeniu i zupełnie samodzielnie nabywają poszczególne przedmioty majątkowe; jeden z małżonków trwoni wspólny majątek; jeden z małżonków zagraża wspólnemu majątkowi w związku z uzależnieniem od alkoholu, narkotyków bądź hazardu; małżonek nie przyczynia się do zaspokojenia potrzeb rodziny; małżonek dokonuje ryzykowne operacje finansowe.
Z zasady rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Dniem ustanowienia rozdzielności może być zatem dzień wniesienia powództwa, dzień uprawomocnienia się wyroku, bądź inny wskazany przez sąd. Ustawodawca dopuścił jednak możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym aniżeli data wytoczenia powództwa. Przesłanką, upoważniającą sąd do oznaczenia innej daty rozdzielności majątkowej jest okoliczność, iż małżonkowie żyli w rozłączeniu.
Wobec faktu, iż jest to wyjątek od ogólnej zasady, możliwość ustanowienia rozdzielności z datą sprzed wniesienia powództwa, należy interpretować bardzo wąsko. Dodatkowym argumentem, sprawiającym, iż sądy bardzo ostrożnie ustalają datę rozdzielności, jest fakt, iż rozpowszechnił się proceder nadużywania omawianej instytucji na szkodę wierzycieli. Badając okoliczności przytoczone w powództwie, sąd obowiązany jest rozważyć, czy nie zmierza ono do pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków.
W przypadku ogłoszenia upadłości małżonka, wprowadzenie przez sąd rozdzielności majątkowej możliwe jest w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Po ogłoszeniu upadłości sąd nie może ustanowić rozdzielności z datą wsteczną w stosunku do daty ogłoszenia upadłości.
Nie dopuszczalne jest natomiast zniesienie wspólności po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego ustaniu małżeństwa. Sąd może jednak ustanowić pełną rozdzielność majątkową z datą wsteczną także po prawomocnym orzeczeniu rozwodu, jeżeli powództwo zostało wytoczone wcześniej.
Skutkiem ustania wspólności majątkowej ustaje ustój wspólności, bądź inny istniejący dotychczas ustrój majątkowy. Nie oznacza to całkowitego ustania charakteru wspólnego majątku małżonków. Nadal należy on do obojga małżonków, jednak już nie jako wspólność łączna (tzn. bezudziałowa), lecz przekształca się ona we wspólność w częściach ułamkowych. Skutkiem tego konieczne jest określenie udziałów małżonków, które wobec równouprawnienia małżonków, powinny być równe.
Każdy z małżonków może żądać ustalenia nierównych udziałów. Ustalenie takie może dotyczyć wyłącznie całego majątku wspólnego, nie zaś udziałów w poszczególny przedmiotach majątkowych.