ZAGADNIENIA SPOŁECZNO-PRAWNE LECZENIA ALKOHOLIKÓW
Doświadczenia zebrane w wielu krajach w walce z alkoholizmem dowiodło-że dla zwalczania nałogu alkoholowego środki propagandy przeciwalkoholowej : ekonomiczne, administracyjne i represyjne mogą nie wystarczać. Nowoczesne teorie medyczne stwierdzają, że alkoholizm nałogowy jest chorobą. Na ogół regułą jest, że w wypadku choroby człowiek pragnie się leczyć i wyzdrowieć. U alkoholików nie jest to zjawisko powszechne. Wręcz odwrotnie, bardzo często nie chcą oni poddać się leczeniu, co stwarza trudną sytuację. Tymczasem dobro społeczne wymaga, aby sprawa nie była pozostawiona swojemu biegowi. To spowodowało ingerencję prawa w postaci przepisów o przymusowym leczeniu nałogowych alkoholików. Przymus jest tu tylko środkiem zabezpieczającym realizację zabiegów terapeutycznych.
Sięgając do przymusu zdawano sobie sprawę, że powinien on w zespole środków zmierzających do skłonienia nałogowego alkoholika do podjęcia leczenia stanowić ostateczność, choćby ze względu na fakt szerokiego stosowania w tym lecznictwie metody psychoterapii. Problematyka prawna zagadnienia sprowadza się do kwestii, czy w określonych przypadkach dopuszczalne jest leczenie człowieka wbrew jego woli. Prawidłowy wydaje się pogląd, który przyjmuje, że jeżeli leczenie danej osoby podyktowane jest nie tylko potrzebą przywrócenia jej zdrowia, ale i bezpośrednim interesom społecznym, to wówczas interes ogółu powinien mieć przewagę nad osobistym bezzasadnym punktem widzenia. Podobnie dzieje się zresztą w przypadkach chorób zakaźnych.
Zastosowanie przymusowego leczenia jest możliwe po stwierdzeniu istnienia nałogu, w wyniku którego alkoholik powoduje swoim postępowaniem rozkład życia rodzinnego, demoralizację nieletnich, zagraża bezpieczeństwu otoczenia albo zakłóca systematycznie spokój lub porządek publiczny. Będą to więc osoby, które w praktyce nieraz pozostają w kolizji z normami prawa karnego, ale nie jest to ani regułą, ani nieodzownym warunkiem, pozwalającym na zastosowanie przymusowego leczenia.
Wnioski o zastosowanie przymusowego leczenia zamkniętego mogą być wnoszone do sądu tylko przez komisje społeczno–lekarskie, działające przy wydziałach zdrowia i pomocy społecznej prezydiów (powiatowych, miejskich, dzielnicowych) rad narodowych. Do tych komisji należy zgłaszać wszelkie wnioski o przymusowe leczenie nałogowych alkoholików. Leczenie przeprowadza się bądź w zakładach lecznictwa otwartego (poradniach przeciwalkoholowych), bądź w zakładach zamkniętych. O zastosowaniu przymusowego leczenia w zakładzie otwartym komisja decyduje we własnym zakresie, w przypadkach zaś wskazujących na potrzebę leczenia w zakładzie zamkniętym komisja występuje z odpowiednim wnioskiem do sądu. Zdarza się, że już po rozprawie w komisji alkoholik dobrowolnie rozpoczyna leczenie. Jeżeli w związku z tym sąd dojdzie do przekonania, że kierowanie alkoholika do zakładu zamkniętego jest zbędne, to przepisy pozwalają orzec sądowi przymusowe leczenie w zakładzie otwartym już bez zwracania sprawy z powrotem do komisji.
Ogólną tendencją w tych sprawach jest dążenie do pewnego stopniowania środków. Najpierw komisja stara się skłonić alkoholika do dobrowolnego poddania się leczeniu, a w razie bezskuteczności perswazji stosuje przymusowe leczenie otwarte. Rzecz jasna, że w przypadkach drastycznych komisja rezygnuje ze środków pośrednich, kierując sprawę od razu do sądu. Wykonanie postanowienia sądu nakazującego przymusowe leczenie w zakładzie zamkniętym należy do komisji społeczno-lekarskiej.
Maksymalny okres pobytu w zakładzie zamkniętym może wynosić 2 lata. W razie uchylania się alkoholika od stawienia się na badanie przed komisją lub na rozprawę w sądzie, na leczenie w zakładzie lecznictwa otwartego lub zamkniętego może on być doprowadzony, a w ostatnim przypadku również ukarany w trybie administracyjnym.
Zarówno poradnie przeciwalkoholowe jak i zakłady zamknięte przyjmują na leczenie również osoby poddające się leczeniu dobrowolnie.
Uznając nałogowy alkoholizm za chorobę Ustawa konsekwentnie traktuje nieobecność alkoholika w pracy spowodowaną jego pobytem w zakładzie lecznictwa zamkniętego na równi z nieobecnością wywołaną inną chorobą. Stwarza to dodatkową zachętę do przekonania alkoholika o potrzebie poddania się leczeniu, jak również zabezpiecza interesy materialne jego rodziny.
Niezależnie od trybu przewidzianego w Ustawie, również sąd karny na podstawie art. 102 KK ma możność orzeczenia jako środka zabezpieczającego umieszczenia sprawcy przestępstwa w zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli skazanie nastąpiło za przestępstwo popełnione w związku z nałogowym używaniem alkoholu lub innego środka odurzającego. Umieszczenie sprawcy w zakładzie leczenia odwykowego następuje przed odbyciem kary.